بررسی صفات مورفولوژیکی و ترکیبات اسانسی مرزه سهندی (Satureja sahendica) رویشگاه‌های طبیعی بستان‌آباد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه علوم باغبانی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه علوم باغبانی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

چکیده

مرزه سهندی گیاهی چندساله و اندمیک ایران متعلق به خانواده نعناعیان می‌باشد. به‌دلیل اهمیت این گیاه دارویی در طب سنتی و اندمیک بودن آن در ایران، در این پژوهش صفات مورفولوژیکی، مقدار و نوع اجزای اسانس آن در مناطق مختلف موردبررسی و شناسایی قرار گرفت. برای این منظور ابتدا صفات مورفولوژیکی در محل اندازه‌گیری و سپس سرشاخه‌های گلدار به‌همراه پیکر رویشی از پنج رویشگاه طبیعی مرزه در شهرستان بستان‌آباد جمع‌آوری و بعد از خشک کردن، استخراج اسانس انجام شد. داده‌ها در قالب طرح کاملاّ تصادفی آنالیز شد. ترکیبات شیمیایی اسانس‌ها با استفاده از دستگاه‌های کروماتوگرافی گازی و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف‌سنج جرمی شناسایی شدند. بر اساس نتایج، بازده اسانس این گیاه برای مناطق مختلف از 46/0 تا 44/1 درصد وزن خشک ماده گیاهی به‌ترتیب در رویشگاه آتباتان و آبریز متغیر بود. در تعدادی از صفات مورفولوژیکی رویشگاه­های موردمطالعه، تنوع وجود داشت، بنابراین امکان شناسایی جمعیت­های دارای ویژگی مطلوب از نظر برنامه­های اصلاحی این گیاه با استفاده از صفات مورفولوژیکی تا حدودی میسر است. در مجموع از نمونه­های اسانس رویشگاه­های مختلف 34 ترکیب شناسایی و بر اساس آن می­توان به چهار مونه[1] شیمیایی شامل: ا. پولگون[2]-پیپریتون[3]، 2. پولگون-1و8- سینئول[4]، 3. تیمول[5]-پولگون-بورنئول[6] و 4. پولگون-گاماترپینن[7] به‌ترتیب از رویشگاه­های آبریز، آتباتان، جانبهان و چینی­بولاغی اشاره کرد. بیش‌ترین میزان همبستگی بین نسبت طول به عرض برگ و درصد اسانس (99/0) مشاهده شد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Morphological Traits and Essential Oils Components of Satureja Sahendica from Bostanabad Natural Habitats

نویسندگان [English]

  • Azizollah Kheiry 1
  • Fatemeh Hadi 2
  • Masoud Arghavani 1
  • Elham Jafarpoor 2
1 Assistant Professor, Department of Horticultural Sciences, Faculty of Agriculture, University of Zanjan, Zanjan, Iran
2 MSc Student, Department of Horticultural Sciences, Faculty of Agriculture, University of Zanjan, Zanjan, Iran
چکیده [English]

Satureja sahendica, a perennial plant and endemic in Iran is belonge to Lamiaceae family is one of the most important medicinal plants. In this study due to importance of Satureja sahendica in traditional medicine and endemism of this plant in Iran, morphological traits of plant, essential oils content and components of this medicinal plant was evaluated and identified. For this purpose, the morphological traits measured in situ and then aerial parts including leaves and flowers were collected from five natural habitats of Satureja in Bostan-Abad from east Azebaijan province and then dried materials were used for essential oils extraction. Data in a Completely Randomized Design (CRD) were analyzed. Chemical composition of essential oils identified by using Gas Chromatograph (GC) and Gas Chromatography - Mass Spectrometry (GC- MS) instruments. Based on the results the average essential oils content of plants aerial parts with three replications according to the dried weights of herbal substance varied from 0.46 to 1.44 Percent of dry weight in Atbatan and Abriz habitat respectively. The results showed that there was variation in some of the morphological traits of the studied habitats. Therefore, it is possible to identify the populations with the desired characteristics in terms of breeding programs of this plant using morphological traits to some extent. Overall, 34 compounds were identified from different habitats essential oil samples. According to the major constituents of the essential oils can be pointed to four chemotypes: 1. Pulegone–Piperitone, 2. Pulegone-1, 8-Cineole, 3. Thymol-Pulegone-Borneol and 4. Pulegone-γ-terpinene chemotypes from Abriz, Atbatan, Janbehan and Chinibulaghi habitats, respectively.  The highest correlation (0.99) was found between leaf length / width ratio and essential oil percentage.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Essential oil compositions
  • Water distillation
  • Endemic medicinal plant
  • Natural habitat

مراجع

امید­بیگی، ر. 1376. رهیافت­‌های تولید و فرآوری گیاهان دارویی (جلد 2). انتشارات طراحان نشر، 441 صفحه.
اکبری­نیا، ا. و سفیدکن، ف. 1388. شناسایی ترکیب­‌های معطر گیاه دارویی مرزه سهندی کشت شده در قزوین. دانشگاه علوم پزشکی قزوین، 13 (2): 63-60.
برقعی، س. ف. و عزیزی، ع. 1397. ارزیابی تنوع توده­های بادرشبو (Dracocephalum moldavica) کشت شونده در شمال غرب ایران با استفاده از صفات اگرومورفولوژی و فیتوشیمیایی. فنآوری تولیدات گیاهی، 10 (2): 1-16.
تیموری، م. و باهرنیک، ز. 1381. فعالیت ضدمیکروبی گیاه مرزه Satureja laxiflora G. Koch قبل و بعد از گل‌دهی. تحقیقات گیاهان دارویی معطر ایران، 13: 68-59.
سفیدکن، ف.، جمزاد، ز. و برازنده، م. م. 1383. اسانس Satureja bachtiarica Bunge به‌­عنوان منبعی غنی از کارواکرول. تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، 20 (4): 439-425.
سفیدکن، ف.، منفرد، ا. و کیهانی، ع. 1393. روش­‌های مختلف خشک کردن و اسانس‌­گیری بر کمیت و کیفیت اسانس مرزه سهندی. تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، 39 (2): 249-239.
طباطبایی رئیسی، ع.، خلیقی، ا.، کاشی، ع.، اثنی‌عشری، س.، بامداد مقدم، ص. و دل آذر، ع. 1386. فعالیت آنتی‌­اکسیدانی و ترکیبات شیمیایی اسانس بخش­‌های هوایی گیاه Satureja sahendica Bornm. فصلنامه علوم دارویی، 3: 6-1.
عادلی،ن.، علیزاده، م. ع.، محمدی، ع. و جعفری، ع. ا. 1394. ارزیابی صفات مورفولوژیکی، فنولوژیکی و عملکرد اسانس تعدادی از جمعیت‌های گونه بابونه  Anthemis haussknechtii. نشریه زراعت. 28 (106): 185-192.  
عباس‏زاده، ب.، رضائی، م. ب. و پاک‏نژاد، ف. 1390. ارزﻳﺎﺑﻲ رواﺑﻂ بین عملکرد اسانس با استفاده از تجزیه علیت در دو اکوتیپ پونه (Mentha longifolia (L). Huds. Var. amphilema). ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﺔ ﻋﻠﻤﻲ- پژوهشی تحقیقات گیاهان دارویی و معطر اﻳﺮان، 27 (1): 36-46.
علیزاده، م. ع.، یاریاب، س.، جعفری، ع. ا. و صالحی شانجانی، پ. 1393. بررسی تنوع صفات مورفولوژی، فنولوژی و عملکرد اسانس در جمعیت‌‏های چهار گونه بابونه Anthemis tinctoria، A. pseudocotula، A. haussknechtii و A. altissima در شرایط مزرعه. به‌‏نژادی گیاهان زراعی و باغی، 2 (1): 59-73.
قربانلی، م.، فاکرباهر، ز.، میرزا، م. و رضایی، م. ب. 1380. بررسی برخی از پارامترهای رشد و تغییرات کمّی و کیفی ترکیب‌­های موجود در اسانس مرزه Satureja hortensis تحت تأثیر رژیم‌­های مختلف آبیاری در طی دوره­‌های رویشی و زایشی. پژوهش و سازندگی (در منابع طبیعی)، 14 (3): 45-40.
مظفریان، و. 1390. شناخت گیاهان دارویی و معطر ایران. انتشارات فرهنگ معاصر. 1444 صفحه.
Adams, R. P. 2002. Identification of Essential oil Components by Gas Chromatography/Mass Spectrometry. Allured Publishing corporation, Carol stream, USA, 804p.
Akbarinia, A. and Sefidkan, F. 2009. Identification of aromatic compositions of medicinal plant of Satureja Sahendica cultivated in Qazvin. Qazvin university of Medical Sciences, 13 (2): 60-63.
Azaz, D., Demirci, F. and Satil, F. 2002. Antimicrobial activity of some Satureja essential oils. Z Naturfoschc, 57 (9-10): 817-21.
Biritish Pharmacopoeia, 1988. British Pharmacopoeia (Vol. 2). Her Majesty's Stationery office, London.
Farsam, H., Amanlou, M., Radpour, M. R., Salehinia, A. N. and Shafiee, A. 2004. Composition of the assential oils of wild and cultivated Satureja Khuzistanica Jamzad from Iran. Flavour and Fragrance Journal, 19 (4): 308-310.
Hajhashemi, V., Ghannadi, A. and Pezeshkian, S. K. 2002. Antinocicieptive and anti-inflammatory effects of Satureja hortensis L. extracts and essential oil. Journal of Ethnopharmacology, 82 (2-3): 83-87.
Keskitalo, M., Pehu, E. and Simon, J. E. 2001. Variation in Volatile compounds from Tansy Tanacetum vulgare L. related to genetic and morphological differences of genotypes. Theoretical and Applied Genetics, 29: 265-285.
Michaelakis, A., Theotokatos, S. A., Koliopoulos, G. O. and Chorianopoulos, N. G. 2007. Essential oils of Satureja species: Insecticidal effect on Culex pipiens Larve (Diptera: Culicidae). Molecules, 12 (12): 2567-2578.
Rechinger, K. H. 1982. Satureja in Flora Iranica, Akademische Druck-u. Verlagsamstalt, Graz, 37 (4): 495-504.
Sefidkon, F., Abbasi, Kh., Jamzad, Z. and Ahmadi, Sh. 2007. The effect of distillation methods and stage of plant growth on the essential oil content and composition of Satureja rechingeri Jamzad. Food Chemistry, 100: 1054-1058.
Sefidkon, F. and Akbarinia, A. 2009. Essential oil content and composition of Satureja sahendica Bornm. at different stages of plant growth. Journal of Essential Oil Research, 21 (2): 112-114.
Sefidkon, F., Jamzad, Z. and Mirza, M. 2004. Chemical variation in the essential oil of Satureja sahendica from Iran. Food Chemistry, 88: 325-328.
Sefidkon, F. and Jamzad, Z. 2005. Chemical composition of the assential oils of three Iranian Satureja species (S. mutica, S. macrantha and S. intermedica). Food Chemistry, 91: 1-4.
Sefidkan, F., Jmazad, Z. and Barazandeh, M. M. 2004. Essential oil of Satureja bachtiarica Bunge as a rich source of Carvacrol, Iranian Journal of Medicinal and Aromatic Plants, 20 (4): 425-439.
Teymouri, M. and Bahernick, Z. 2003. Anti-microbial activity of Satureja laxiflora G. Koch before and after flowering, Iranian Journal of Medicinal and Aromatic Plants, 13: 59-68.
دوفصلنامه فنآوری تولیدات گیاهی
دوره 12، شماره 2
آذر 1399
صفحه 41-52

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار