بررسی صفات مورفولوژیکی و ترکیبات اسانسی مرزه سهندی (Satureja sahendica) رویشگاه‌های طبیعی بستان‌آباد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه علوم باغبانی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه علوم باغبانی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

چکیده

مرزه سهندی گیاهی چندساله و اندمیک ایران متعلق به خانواده نعناعیان می‌باشد. به‌دلیل اهمیت این گیاه دارویی در طب سنتی و اندمیک بودن آن در ایران، در این پژوهش صفات مورفولوژیکی، مقدار و نوع اجزای اسانس آن در مناطق مختلف موردبررسی و شناسایی قرار گرفت. برای این منظور ابتدا صفات مورفولوژیکی در محل اندازه‌گیری و سپس سرشاخه‌های گلدار به‌همراه پیکر رویشی از پنج رویشگاه طبیعی مرزه در شهرستان بستان‌آباد جمع‌آوری و بعد از خشک کردن، استخراج اسانس انجام شد. داده‌ها در قالب طرح کاملاّ تصادفی آنالیز شد. ترکیبات شیمیایی اسانس‌ها با استفاده از دستگاه‌های کروماتوگرافی گازی و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف‌سنج جرمی شناسایی شدند. بر اساس نتایج، بازده اسانس این گیاه برای مناطق مختلف از 46/0 تا 44/1 درصد وزن خشک ماده گیاهی به‌ترتیب در رویشگاه آتباتان و آبریز متغیر بود. در تعدادی از صفات مورفولوژیکی رویشگاه­های موردمطالعه، تنوع وجود داشت، بنابراین امکان شناسایی جمعیت­های دارای ویژگی مطلوب از نظر برنامه­های اصلاحی این گیاه با استفاده از صفات مورفولوژیکی تا حدودی میسر است. در مجموع از نمونه­های اسانس رویشگاه­های مختلف 34 ترکیب شناسایی و بر اساس آن می­توان به چهار مونه[1] شیمیایی شامل: ا. پولگون[2]-پیپریتون[3]، 2. پولگون-1و8- سینئول[4]، 3. تیمول[5]-پولگون-بورنئول[6] و 4. پولگون-گاماترپینن[7] به‌ترتیب از رویشگاه­های آبریز، آتباتان، جانبهان و چینی­بولاغی اشاره کرد. بیش‌ترین میزان همبستگی بین نسبت طول به عرض برگ و درصد اسانس (99/0) مشاهده شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Morphological Traits and Essential Oils Components of Satureja Sahendica from Bostanabad Natural Habitats

نویسندگان [English]

  • Azizollah Kheiry 1
  • Fatemeh Hadi 2
  • Masoud Arghavani 1
  • Elham Jafarpoor 2
1 Assistant Professor, Department of Horticultural Sciences, Faculty of Agriculture, University of Zanjan, Zanjan, Iran
2 MSc Student, Department of Horticultural Sciences, Faculty of Agriculture, University of Zanjan, Zanjan, Iran
چکیده [English]

Satureja sahendica, a perennial plant and endemic in Iran is belonge to Lamiaceae family is one of the most important medicinal plants. In this study due to importance of Satureja sahendica in traditional medicine and endemism of this plant in Iran, morphological traits of plant, essential oils content and components of this medicinal plant was evaluated and identified. For this purpose, the morphological traits measured in situ and then aerial parts including leaves and flowers were collected from five natural habitats of Satureja in Bostan-Abad from east Azebaijan province and then dried materials were used for essential oils extraction. Data in a Completely Randomized Design (CRD) were analyzed. Chemical composition of essential oils identified by using Gas Chromatograph (GC) and Gas Chromatography - Mass Spectrometry (GC- MS) instruments. Based on the results the average essential oils content of plants aerial parts with three replications according to the dried weights of herbal substance varied from 0.46 to 1.44 Percent of dry weight in Atbatan and Abriz habitat respectively. The results showed that there was variation in some of the morphological traits of the studied habitats. Therefore, it is possible to identify the populations with the desired characteristics in terms of breeding programs of this plant using morphological traits to some extent. Overall, 34 compounds were identified from different habitats essential oil samples. According to the major constituents of the essential oils can be pointed to four chemotypes: 1. Pulegone–Piperitone, 2. Pulegone-1, 8-Cineole, 3. Thymol-Pulegone-Borneol and 4. Pulegone-γ-terpinene chemotypes from Abriz, Atbatan, Janbehan and Chinibulaghi habitats, respectively.  The highest correlation (0.99) was found between leaf length / width ratio and essential oil percentage.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Essential oil compositions
  • Water distillation
  • Endemic medicinal plant
  • Natural habitat