ارزیابی تنوع شیمیایی اسانس جمعیت‌های طبیعی گیاه مورتلخ در ایران

نوع مقاله : مقاله علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد گروه کشاورزی، پژوهشکده گیاهان و مواد اولیه دارویی دانشگاه شهید بهشتی، تهران

2 دانشیار گروه کشاورزی، پژوهشکده گیاهان و مواد اولیه دارویی دانشگاه شهید بهشتی، تهران

3 دانشیار گروه زیست دریا، دانشکده علوم پایه دانشگاه هرمزگان، بندرعباس

چکیده

مورتلخ با نام علمی Salvia mirzayanii از خانواده نعناعیان، یکی از گونه‌های بومی (اندمیک) کشور است که در استان‌های بوشهر، خوزستان، سیستان و بلوچستان، فارس،کرمان و هرمزگان رویش دارد. در این تحقیق هفت جمعیت مختلف این گیاه از رویشگاه‌های طبیعی آن در استان‌های فارس (بوانات، داراب، سروستان و لار) و هرمزگان (تنگه زاغ، سرچاهان وکوه سیرمند) جمع‌آوری شده و از نظر مقدار اسانس و تنوع ترکیبات شیمیایی موجود در آن مورد مطالعه قرار گرفتند. استخراج اسانس به روش تقطیر با آب انجام شده و پس از اندازه‌گیری مقدار اسانس (درصد وزنی به وزنی)، نوع و مقدار ترکیبات شیمیایی موجود در اسانس جمعیت‌ها نیز به روش کروماتوگرافی گازی همراه با طیف‌سنج جرمی انجام گرفت. نتایج نشان داد که بیش‌ترین و کم‌ترین مقدار اسانس به‌ترتیب مربوط به جمعیت سیرمند (2/2 درصد) و جمعیت سروستان (6/0 درصد) بود. در مجموع در اسانس جمعیت‌های مورد مطالعه تعداد 127 ترکیب شناسایی شدند که لینالیل استات، ترانس- سابینن هیدرات، 1و 8- سینئول، لینالول، گاما-کادینن و آلفا-ترپنیل استات، ترکیبات اصلی اسانس این جمعیت‌ها بودند. تجزیه خوشه‌ای ترکیبات شیمیایی اسانس جمعیت‌ها منجر به شناسایی پنج تیپ شیمیایی 1) لینالیل استات + 1و8- سینئول، 2) لینالیل استات + لینالول + آلفا‌-ترپنیل استات، 3) لینالیل‌استات + سابینن‌هیدرات، 4) لینالیلاستات + گاما-کادینن و 5) آلفا-ترپنیل استات + 1و 8- سینئول گردید. تنوع شیمیایی بالای اسانس در بین جمعیت‌ها براساس پراکنش جغرافیایی و اقلیمی می‌تواند برای حفاظت و اهلی کردن درون و خارج از رویشگاه این گیاه در نظر گرفته شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Chemical Diversity Among the Essential Oils of Natural Salvia mirzayanii (Lamiaceae) Populations from Iran

نویسندگان [English]

  • Abdol Reza Nematollahi 1
  • Mohammad Hossein Mirjalili 2
  • Javad Hadian 2
  • Morteza Yousefzadi 3
1 MSc Student, Department of Agriculture, Medicinal Plants and Drugs Research Institute, Shahid Beheshti University, Tehran
2 Associate Professor, Department of Agriculture, Medicinal Plants and Drugs Research Institute, Shahid Beheshti University, Tehran
3 Associate Professor, Department of Marine Biology, Faculty of Basic Sciences, Hormozgan University, Bandar Abbas
چکیده [English]

Salvia mirzayanii Rech. f. & Esfand. (Lamiaceae), with the common name of Moortalkh, is an endemic species grown in Bushehr, Khuzistan, Sistan and Baluchistan, Fars, Kerman and Hormozgan Provinces of Iran. In the present study, variation of the essential oil content and composition among seven populations of the plants collected from different natural habitats including Fars Province (Bavanat, Darab, Sarvestan and Lar) and Hormozgan Province (Tange-Zagh, Sarchahan and Sirmand) was investigated. The essential oil was first isolated by hydrodistillation and then analyzed by GC/FID and GC/MS and finaly their chemical variability was determined. Results showed that maximum and minimum essential oil content (w/w%) obtained from Sirmand (2.2%) and Sarvestan (0.6%) populations, respectively. Altogether, 127 compounds were identified in the oils. Linalyl acetate, trans-sabinene hydrate, 1,8-cineole, linalool, γ-cadinene and α-terpenyl acetate were the major compounds. Cluster analysis (CA) of the essential oil components characterized five chemotypes as I) linalyl acetate+1,8-cineole, II) linalyl acetate+linalool+α-terpenyl acetate, III) linalyl acetate+sabinene hydrate, IV) linalyl aceate+γ-cadinene and V) α-terpenyl acetate+1,8-cineole. The high chemical variation among populations according to their geographical and bioclimatic distribution could be considered for in situ and ex situ conservation and domestication of the plants.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hydrodistilation
  • Lamiaceae
  • Domestication
  • Chemotype
  • Gas chromatography

مراجع

اسدی‌پور، ع.، امن زاده، ی.، صابر، س. و مقدسیان، م. 1379. بررسی فیتوشیمیایی اسانسSalvia mirzayaniiجمع‌آوری شده از منطقه بافت کرمان. اولین همایش بین المللی طب سنتی و مفردات پزشکی، تهران، 18-16 آبان: 197.
امیدبیگی، ر. 1388. تولید و فرآوری گیاهان دارویی. جلد اول. انتشارات آستان قدس رضوی.347 صفحه.
حاجبی، ع. و سلطانی­پور، م. 1385. بررسی تأثیر محل جمع‌آوری و تیمارهای پیش رویشی بر صفات جوانه‌زنی بذر گونه دارویی مورتلخ (Salvia mirzayanii Rech. f. & Esfand) در استان هرمزگان. تحقیقات گیاهان دارویی و معطر، 22: 241-231.
جم زاد، ز. 1391. فلور ایران: تیره نعنا (Lamiaceae). موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور. 1074 صفحه.
سلطانی‌پور، م. ا. 1383. بررسی فنولوژی گونه دارویی مورتلخ در مناطق مختلف ارتفاعی استان هرمزگان. مجله پژوهش و سازندگی در منابع طبیعی، 65: 38-34.
سلطانی‌پور، م. ا. 1386. بررسی ارتباط عوامل اکولوژیک با پراکنش و فراوانی گونه دارویی Salvia mirzayanii در استان هرمزگان. تحقیقات گیاهان دارویی و معطر، 23: 225-218.
فیله‌کش، ا.، اردکانی، ا.، سعادتی، ع. ر. و باقرآبادی، ح. 1389. نوروزک (Salvia leriifolia) گیاهی با پتانسیل اقتصادی مناسب برای اشتغال‌زایی در مناطق بیابانی. همایش ملی گیاهان دارویی و شناخت پتانسیل‌های اقتصادی و اشتغال‌زایی آن، بیرجند، 12-11 خرداد، 109.
قهرمان، ا. 1378. فلور رنگی ایران. انتشارات مرکز تحقیقات جنگل‌ها و مراتع ایران، .
مظفریان، و. 1375. فرهنگ نامه‌ای گیاهان ایران  انتشارات فرهنگ معاصر، 740 صفحه.
یوسفی، م.، ناظری، و. و میرزا، م. 1392. بررسـی بـرخی ویژگـی‌های اکـولوژیک، مـورفولوژیـک و میزان اسـانس گیاه نـوروزک (Salvia leriifolia Benth.). تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، 29: 175-157.
Adams, R. P. 1995. Identification of Essential Oil Components by Gas Chromatography/Mass Spectroscopy. Allured, Carol Stream, IL., pp 804
Aghaei, Y., Mirjalili, M. H. and Nazeri, V. 2013 Chemical diversity among the essential oils of wild population of Stachys lavenulifolia VAHL (Lamiaceae) from Iran. Chemistry and Biodiversity, 10: 262-273.
Azizi, A., Yan, F. and Honermeier, B. 2009. Herbage yield, essential oil content and composition ofthree oregano (Origanum vulgare L.) populations as affected by soil moisture regimes and nitrogen supply. Inductrial Crops and Products, 29: 554-561.
Baher, Z. F., Mirza, M., Ghorbanli, M. and Rezaii, M. B. 2002. The influence of water stress on plant height, herbal and essential oil yield and composition in Satureja hortensis L., Flavour and Fragrance Journal, 17: 275-277.
Bernath, J. 2002. Strategies and recent achievements in selection of medicinal and aromatic plants. Acta Horticulture, p. 576.
British Pharmacopoeia. 1993. Vol. 2, London: HMSO, 137-138.
Hadian, J., Nejad Ebrahimi, S., Mirjalili, M. H., Azizi, A., Ranjbar, H. and Friedt, W. 2011a. Chemical and genetic diversity of Zataria multiflora Boiss. Accessions growing wild in Iran. Chemistry and Biodiversity, 8: 176-188.
Hadian, J., Mirjalili, M. H., Kanani, M. R., Salehnia, A. and Ganjipoor, P. 2011b. Phytochemical and morphological characterization of Satureja khuzistanica Jamzad populations from Iran. Chemistry and Biodiversity, 8: 902-915.
Javidnia, K., Miri, R., Kamalinejad, M. and Nasiri, A. 2002. Composition of the essential oil of Salvia mirzayanii Rech. f. & Esfand from Iran. Flavour and Fragrance Journal, 17: 465-467.
Khajeh, M., Ghanbari, A., Panjehkeh, N., Kaykhaii, M., Mirmoghaddam, M. and Hashemi, H. 2010. The essential oil composition of Salvia mirzayanii. Journal of Essential Oil Bearing Plants, 13: 432-439.
Kharazian, N. 2014. Chemotaxonomy and flavonoid diversity of Salvia L. (Lamiaceae) in Iran. Acta Botanica Brasilica, 28: 281-292.
Rechinger, K. H. 1982. Salvia In: Flora Iranica, No. 150, Akademische Druch-u Verlagsantant Austria, p 345.
Standley, P. and Williams, L. 1973. Labiatae. Fieldiana Botany, 24: 237-317.
Stesevic, D., Ristic, M., Nikolic, V., Nedovic, M., Cakovic, D. and Satovic Z. 2014. Chemotype diversity of indigenous aalmatian sage (Salvia officinalis L.) populations in Montenegro. Chemistry and Biodiversity, 11: 101-114.
Tilman, D., Wedin, D. and Knopps, J. 1996. Productivity and sustainability influenced by biodiversity in grassland ecosystems. Nature, 379: 718-720.
Yamini, Y., Khajeh, M., Ghasemi, E., Mirza, M. and Javidnia, K. 2008. Comparison of essential oil compositions of Salvia mirzayanii obtained by supercritical carbon dioxide extraction and hydrodistillation methods. Food Chemistry, 108: 341-346.
دوفصلنامه فنآوری تولیدات گیاهی
دوره 9، شماره 1
خرداد 1396
صفحه 1-16

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار